Ubeydullahhoca Esadullahhocayev (1878-1937)
Ceditçilik hareketinin ileri gelen temsilcilerinden birisidir. Devlet adamı, siyasetçi, Özbek matbuatının ilk kurucularındandır. Ubeydullahhoca Esadullahhocaoğlu (Esedullahhocayev) 1878 yılında Taşkent’te doğdu. Rus- tüzem okulunu bitrdikten sonra devlet dairelerinde tercümanlık yaptı. Daha sonra Seretov Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni başarıyla bitirdi. Ubeydullahhoca Esadullahhocaoğlu ilk Özbek avukatlarından birisiydi. Okulunu bitirir bitirmez Okrug mahkemesinde avukat olarak çalıştı. Etrafına gençleri toplayarak “Ümid” isimli gizli cemiyeti kurdu. Daha sonra bu teşkilat “Terakkiperver” ismini aldı ve Ceditçilerin temel teşkilatlarından birisi oldu.
Öğrencilik yıllarından başlayarak zamanın problemleri için düşünce üretti. Rus yazar Tolstoy ile yazıştı (1909). Okulu bitirir bitirmez ilk önce Seretov 1913 yılında Taşkent Okrug mahkemesinde özel avukat olarak çalıştı. Çarlık hükümeti memurlarının rüşvetçiliği ve zalimliğini ifşa ederek bir kısmının işten uzaklaştırılmalarını sağladı. Ceditçilik hareketine katılıp kısa sürede hareketin önemli temsilcilerinden birisi oldu.
“Ümid” isimli müslüman grubuna önderlik yaptı (1913). “Turan”cemiyetinin kurucularından birisi oldu (1913). Bağımsız bir parti kurmak niyetiyle Taşkent’te “Seda-i Türkistan” gazetesini kurdu (04.04.1914) ve bu gazetede yazarlık yaptı. Gazete, devrin eğitim değerleri olan Abdullah Evlani, Münevverkari Abdürreşidhanov, Abdurauf Muzafferov gibi isimleri kendine celbetmiştir. Gazetede güncel konuların işlendiği makaleler yazılmış Çarlık hükümetinin siyasetini ifşa edilmiştir. Gazete Türkistan’a dağıtılıp “milli yayın” haline dönüşen “Seda-i Türkistan” 1915 yılında kapatılmış olsa da ülke aydınlarının kurduğu “Terakkiperver Parti”ye zemin hazırlamıştır.
Ubeydullahhoca Esadullahhocayev Taşkent’de kurulup işçilerin seçimi için çalışan “Türkistan İşçi Alım Komitesi” nin başkanı oldu(1916). Komite Çarlık memurlarının başıboş davranışlarını ortaya çıkardı.
Ubeydullahhoca Esadullahhocayev, işçiliğe gönderme hakkındaki “Ak Padişah Fermanı” (2 Haziran 1916) nı iptal ettirmek için Osman Hocayev ve bölgenin milliyetçi zengini Mirmüminbayev ile birlikte S.Petersburg’a gitti. Devlet Duması’nın 1916 Aralık ayında yaptığı toplantıda söz konusu fermanın Rus İmparatorluğu’nun kanunlarına zıt olacak bir şekilde kabul edildiğini ispatladı.
1917 Şubat devriminden sonra Türkistan’da bağımsızlık ve ilerleme için milli hareketin faal önderlerinden birisi oldu. Taşkent “Şura-i İslamiye” teşkilatına başkan, Bütün Rusya Müslümanları Şurası’na üye olarak seçildi. 1917 yılındaki tüm Türkistan ve Bütün Rusya Müslümanları Kongrelerine katıldı. Kokan’da gerçekleştirilen “IV Olağanüstü Ülke Müslümanları Kongresi”nde “Türkistan Müslümanları Harp Nazırı” olarak seçildi. Türkistan Muhtar Hükümeti dağıtıldıktan sonra Orenburg’a gitmiştir ve “Başkurdistan Muhtar Hükümeti” ni kurulmasına aktif olarak katılmıştır.
1920-1937 yıllarında Sovyet hakimiyetine ters düşen siyasi görüşleri olduğu için baskı altında tutulmuştur. 1937 yılında diğer Özbek aydınları gibi İstiklalcilik hareketine taraftar olduğu ve sömürgeciliğe karşı mücadele ettiği için “Milliyetçilik” ile suçlanarak idam cezasına çarptırılmış ve kurşuna dizilerek öldürümüştür.
Ubeydullahhoca Esadullahhocayev’in mezarının nerede olduğu bilinmemektedir.