İSHAKHAN TÖRE İBRET (1862-1937)
İshakhan Cüneydullahhoca oğlu İbret eğitimci şair, mahir bir dilci, tarih uzmanı ve ilk Özbek yayıncılarındandır. 1862 yılında Nemengan şehrine yakın Törekurgan köyünde doğmuştur. İlk eğitimini eski usül mektepte sonra annesinin elinden almıştır daha sonra Kokand’a gitmiş ve medresede eğitime başlamıştır. İshakhan İbret 1886 yılında medreseyi bitirip Törekurgan’a dönmüştür. Faaliyetlerine, pedagog sıfatıyla köyünde eğitim çalışmaları yaparak başladı. O yıl eski mektepten çok farklı olan yeni bir mektep açtı.
İshakhan İbret 1887 yılında Hac yolculuğuna çıktı. Hac’dan sonra şark memleketlerini gezdi. Avrupa’da İstanbul, Sofya, Atina, Roma gibi önemli şehirlerde bulundu. Uzun zaman Cidde’de bulundu. Bombay ve Kalküta’da yaşadı. İshakhan İbret seyahatleri neticesi Arapça, Farsça, Hintçe-Urduca ve İngilizce’yi mükemmel derecede öğrendi. 1896 yılında memleketine geri döndü.
Törekurgan’da yeni usül mektebini açtı (1907), köyünde “Matbaa-i İshakiye” isimli taşbaskı atölyesini kurdu (1908). İshakhan İbret yeni okullar açma, öğretmenler yetiştirme, kadınların eğitim görmesi için faaliyetler yapmıştır. Şiirleri; “Tarih-i Çaphane”,”Medeniyet Hakkında Mesnevi”,”Gazete Hususunda”,”Kalem” de mahalli yöneticiler ve çarlık memurlarının entrikalarını ifşa etmiştir.(“İlmi İbret”, şiirler toplamı,1909)
1901 yılında Arapça, Farsça, Hintçe, Türkçe, Özbek dili ve Rusça’dan oluşan “Lugat-i sitte-elsine ( Altı dilli lügat)” eserini basmıştır. Bu lügat Cedid okullarında doğu dilleri ve Rusça öğretiminde yardımcı kitap olarak okutulmuştur.
İshakhan İbret 1912 yılında, yazım tarihine adanmış bir eser olan ve Latin, Yunan, Çin, Hint , Arap, Kiril yazılarının ortaya çıkışı, gelişimi hakkında bilgi verdiği “Cami-ül Hutut (Yazılar Mecmuası)” eserini yazmış ve “Matbaa-i İshakiye” de basmıştır.
Halkının ilim ve irfan sahibi olması istedi ve bu hususta samimiyetle örnek olacak çalışmalar yaptı.. Sonraki 20 yıl içinde 14 tane bilimsel, tarihi ve linguistik (dil bilim) eser yazdı. 30 yıılık şiir çalışmalarını “Divan-ı İbret” kitabında topladı. “Tarih-i Fergane” , “Tarih-i Medeniyet” ve “ Mizan’üz-zaman” adlı tarih kitaplarını yazmıştır.
İshakhan İbret “Türkistan Vilayeti Gazetesi”, “Seda-i Türkistan” , “Seda-i Fergana” gazetelerindeki makalelerinde fen, kültür ve bilim çalışmalarına teşvik eden yazılar yazmıştır.
İbret son yıllara tehlikeler içinde geçti. 1935 yılında tüm görevlerine son verildi. 1937’nin Nisan ayında İbret’le beraber 75 şair ve eğitimciyi hapse atarlar. İbret Andican hapishanesinde vefat eder. İshakhan İbret’in mezarının nerede olduğu bilinmemektedir.
Namangan ili Törekurgan ilçesinde orta okula ve Taşkent’deki bir caddeye İshakhan İbret ismi verilmiştir.
